Astma – najčešća pitanja/nedoumice
- Zbog čega nastaje astma i koji su simptomi?
Astmu definišemo kao hronično zapaljenje sluznice disajnih puteva, usled kojeg dolazi do periodičnog smanjena protoka vazduha u disajnim putevima i nastanka simptoma kao što su kašalj, stezanje u grudima, nedostatak vazduha i čujno disanje. Ne zna se tačan uzrok astme, ali poznato je da interakcija određenih spoljnih činioca kod genetski predisponiranih osoba može isprovocirati pojavu simptoma to jest dovesti do nastanka astme.
- Da li je astma nasledna bolest?
Iako astma nije isključivo genetsko oboljeljenje, nasledni faktori igraju veoma značajnu ulogu. Jedan od najviše proučenih naslednih faktora jeste sklonost ka atopiji – alergiji. Osim za nastanak astme, osobe atopijske konstitucije su u povećanom riziku za nastanak alergijske kijavice, atopijskog dermatitisa ili ekcema i alergija na hranu.
- Da li infekcija može da izazove napad astme?
Oboljeli od astme često imaju periodična pogoršanja bolesti, koja se mjenjuju sa intervalima bez ikakvih tegoba. Osobe sa astmom takođe karakteriše pretjerana osjetljivost disajnih puteva tzv. bronhijalna hipereaktivnost. Oni reaguju kašljem, sviranjem u grudima, otežanim disanjem na različite spoljne činioce ( alergeni iz vazduha, duvanski dim, smog i sl. , različite hemikalije, fizička aktivnost, vremenske promjene i infekcije). Infekcije disajnih puteva, a posebno respiratorne virusne infekcije imaju posebno mjesto i značaj u nastanku simptoma astme i često su glavni okidač/pokretač napada astme. Tok ovih oboljenja kod asmatičara je značajno dugotrajniji i teži u poređenju sa osobama koje nemaju astmu.
- Kako roditelji mogu da prepoznaju astmu kod djeteta?
Više od polovine bolesnika dobiće astmu u dječijem uzrastu. Obično se karakeriše dugotrajnim kašljem, posebno pred zoru i noću, kašljem pri fizičkoj aktivnosti, čujnim disanjem ili sviranjem u grudima. Ukoliko se ne liječi blagovremeno simptomi se mogu pogoršati i doći do otežanog i ubrzanog disanja praćenog nedostatkom kiseonika u organizmu što može predstavljati po život opasno stanje. Kod beba se otežano disanje najčešće manifestuje uvlačenjem grudnog koša pri disanju i disanjem stomakom. Kod starije djece i odraslih znak otežanog disanja može biti uvlačenje jamice na vratu , prinudan sjedeći položaj, nemogućnost izgovaranja cijele rečenice usled kratkog daha.
- Kako se postavlja dijagnoza?
Dijagnoza astme se postavlja na osnovu anamneze o ponovljanim epizodama kašlja, sviranja u grudima, otežanog disanja koje nestaju nakon protivastmatske terapije, a nekada i samostalno, što se često registruje prilikom kliničkog pregleda, a posebno auskultacijom pluća. Dokaz o postojanju alergije (alergo test) je od značaja pri uspostavljanju dijagnoze astme, iako postoji manji broj oboljelih od astme koji nemaju sklonost ka alergiji. Testovi se mogu vršiti na koži tzv. prick test ili iz krvi mjerenjem vrijednosti specifičnih IgE antitijela na određene alergene. Od sedme godine života mogu se primjenjivati i testovi za funkcionalno ispitivanje pluća od kojih spirometrija ima najveći značaj. Spirometrijom dokazujemo smanjenje protoka u disajnim putevima, t.j. sniženje kapaciteta pluća, a takodje i odgovor na terapiju što je od izuzetnog značaja za optimalno liječenje i praćenje ovog oboljenja.
- Šta podrazumijeva liječenje?
Dvije su osnove grupe ljekova u liječenju astme, prva su ljekovi za otklanje nastalih simptoma astme, a druga su ljekovi koje se svakodnevno koriste duži vremenski period kako bi se spriječio nastanak simptoma t.j. ljekovi za kontrolu astme ili tzv. astmaprofilaksa. Ljekovi za otklanjenje simptoma astme se zovu bronhodilatatori, obično se koriste u vidu pumpica, tzv. mjerno doznih aerosola ili putem rastvora za inhalaciju. Rijeđe za otklanjanje simptoma u težim napadima astme koristimo druge ljekove kao sistemske kortikosteroide koji se koriste u vidu injekcija ili tableta.
Kao astmaprofilaksu koristimo različite vrste ljekova. Oni se uglavnom koriste svakodnevno, više mjeseci ili godina. Povremeno sa određenim prekidima i podešavanjima doze shodno težini bolesti i učestalosti simptoma.
Najznačajnija grupa među njima su inhalacioni kortikosteroidi koji imaju direktan protivzapaljenski efekat na sluznicu disajnih puteva. Zahvaljujući otkriću inhalacionih kortikosteroida desila se prava revolucija u liječenju astme poslednje tri decenije. U eri astme prije prije ovih ljekova astma se smatrala jednom od najtežih hroničnih oboljenja sa veoma ograničenim modelima liječenja. Oboljeli sa astmom nekada su se smatrali teškim invalidima, dok danas imamo brojne olimpijce i vrhunske sportiste koji imaju astmu. Savremeni pristup liječenja astme je stepenasti pristup liječenja u cilju što bolje kontrole bolesti sa što nižim dozama ljekova. Pulmolozi su obavezni da se pridržavaju standardizovani preporuka iz različitih nacionalnih ili internacionalnim vodiča dobro prakse, koje su napisane na osnovu dokaza izvedenih iz brojnih velikih i ozbiljnih kliničkih studija.
Ne osporavajući važnost i bezbjednost ovih opšte prihvaćenih preporuka za liječenje danas se posebno ističe značaj njihove individualne adaptacije za svakog pacijenta posebno.
Pulmolog je u obavezi da edukuje pacijenta, da ga podstiče da aktivno učestvuje u liječenju i praćenju svoje bolesti. Od najvećeg su značaja tehnike uzimanja lijeka, prepoznavanje uzroka eventualnog pogoršanja bolesti, uklanjanje faktora rizika, vođenje dnevnika simptoma i odgovora na terapiju. Nekada je za najbolju optimizaciju terapije idealno svakodnevno praćenje plućnih funkcija mjeračem vršnog protoka (Peak flow metrom). Peak flow metrom se registruje promjenjiljivost protoka u disajnim putevima. Promjenljivost protoka vazduha u disajnim putevima je jedna od osnovinh karakteristika ove bolesti, a varijacije u njenom intenzitetu su jedan od prvih vjesnika pogoršanja astma. Uz redovno praćenje od strane pulmologa, obaveznu edukaciju roditelja i pacijenata o prirodi bolesti, vrsti i načinu terapije koju uzimaju većina pacijenata sa astmom ima život bez tegoba, sa punim opsegom radne i fizičke sposobnosti.
- Da li je roditeljski strah od upotrebe kortikosteroida u liječenju astme kod djece opravdan?
Primjena sistemskih kortikosteroida treba biti svedena na minimum i rezervisana je samo za najteža stanja, ovi ljekovi ukoliko se koriste duže vremena ( duže od 7 dana) ili više puta godišnje u kraćim periodima mogu izazvati brojna neželjena dejstva. Strah od inhalacionih kortikosteroida je apsolutno neopravdan. Iako su inhalacioni kortikosteroidi takođe ljekovi iz grupe kortikosteroida, poznatih po brojnim neželjenim dejstvima, inhalacioni kortikosteroidi su dizajnirani tako da se koriste putem udisanja i da postižu značajan terapijski efekat baš tamo gdje je potrebno, a da u vrlo maloj količini dospjevaju u sistemsku cirkulaciju, te su im neželjena dejstva svedena na minimum.
- Može li dijete koje ima astmu da se bavi sportom?
Kao odgovor na ovo pitanje često kažem: ne samo da može, već i mora da se bavi sportom. Redovna fizička aktivnost treba da bude sastavni dio liječenja naših pacijenata. U svojoj praksi nisam imao pacijente koji su redovno uzimali terapiju, a da se zbog astme ne bi mogli baviti bilo kojim vidom sporta, a brojni moji pacijenti su profesionalni teniseri, fudbaleri…itd.
- Postoje li preventivne mjere koje bi dijete moglo da sprovodi da do napada astme ne dođe?
Jednoznačno je dokazano u brojnim studijama da pušenje, bilo u trudnoći ili duvanski dim u okruženju astmatičara, a posebno odojčadi značajno povećava rizik od nastanka astme. Pasivno pušenje nije dobro ni za koga, a posebno se ne smije pušiti u blizini astmatičara ili osoba sa atopijskom predispozicijom. Još jednom bih istakao značaj redovnih kontrola bar 3-4 puta godišnje i edukaciju bolesnika o prirodi njihovog oboljenja. Nema kliničkih dokaza da određeni način ishrane ili primjena dijetetskih suplemenata ima povoljan uticaj na nastanak ili smanjenje tegoba kod osoba oboljelih od astme. Takođe za sada nema dovoljno dokaza niti kliničkih studija na osnovu kojih bi mogli preporučiti liječenje astme homepatijom, akupnkturom ili nekim drugim vidom alternativnog liječenja.